Akşehir’de Barana Kültürü: Sıra Yarenleri

Akşehir ilçemiz ekonomik açıdan olduğu kadar sosyolojik ve kültürel açıdan da zengin bir ilçemizdir. Akşehir mimari açıdan geleneksel ve tarihi nitelikte Türk evlerine sahiptir. Kültürel açıdan ise müşterek sohbet geleneğinin yaşatıldığı bir yöredir. Bir araya gelip sohbet etme, eğlenme ve müzik icrası yoluyla kendine özgü folklorik gelenekleri olan bir ilçemizdir.

Değerli okuyucularımız bir vesile bulup mutlaka rotalarını Akşehir’e çevirmeliler. Akşehir antik dönemlerden bugünlere kadar Roma, Selçuklu ve Osmanlı dönemi birçok medeniyetin izlerini taşımaktadır. Akşehir geçmişten gelen birikimi ve bugünün ekonomik ve sosyal potansiyeli ile çoktan il olmayı hak etmiş bir ilçemiz. İnsanımız Akşehir’de hem yeşilin tonlarına sahip Hıdırlık mevkii ve Tekke kent ormanını görecekler hem de Akşehir müzesi ve Batı cephesi karargâhı müzesi ve Nasrettin Hoca ve gülmece parkı gezileri ile de keyifli bir zaman geçireceklerdir. Çarşı içinde bir Akşehir helvası ile de ağızlarını tatlandırmayı unutmasınlar. Ağaçların çiçek açtığı bahar aylarında ise pembeden beyaza tüm meyve ağaçlarının renk cümbüşünün seyretsinler. Akşehir sıra yerenleri toplantısına denk gelirlerse kaçırmasınlar.

Sıra yarenleri gecesi deyince kültürümüzde yaygın bir sohbet, eğlence ve muhabbet ortamından bahsediyoruz. Geleneksel sohbet toplantıları; Sıra Gezmeleri, Sıra Name, Barana Sohbetleri, Yaran, Sıra Yarenler, Kürsübaşı Sohbetleri, Velime Geceleri, Cümbüş, Delikanlı Teşkilatı, Gençler Kurulu, Gezek, Keyf/ Kef, Muhabbet, Oda Teşkilatı, Oturmah, Sohbet, Erfane olarak da adlandırılan farklı yörelerde farklı sayıda erkek gruplarının yılın özellikle kış aylarında ve belli kurallar çerçevesinde bir araya geldikleri sosyal dayanışma işlevli toplantıların genel adıdır. (https://www.kulturportali.gov.tr/portal/gelenekselsohbettoplantilari)

Toplantılar için sıklıkla perşembe, cuma veya cumartesi günü seçilir. Akşam saatlerinde başlayan toplantılar, gece yarısına doğru sona erer. Her üyenin toplantıya zamanında gelmesi ve zamanında ayrılması beklenir. Sıra yarenleri (1) oturmaları veya buluşmaları bu anlamda genç, orta ve yaşlı kuşak Akşehirliler için bir sohbet, müzik dinleme ve neşeli ortamlar olarak ortaya çıkmıştır. (https://aksehir.web.tr/?page_id=153&fbclid=)

Sıra yarenleri (2) topluluğu rivayetlere göre 700 veya 800 yıldan bu güne kadar süre gelen gelenek ve göreneklerimizdendir. Eskiden radyo veya televizyon olmadığı gibi eğlenecek vakit geçirecek bir yer de yoktu. 20 veya 25 kişinin bir araya gelerek kurmuş oldukları topluluğa SIRA TOPLULUĞU, bu toplulukta da görev alanlara YAREN diyoruz. Yaren: Dost, arkadaş anlamına gelmekle beraber dürüst, mert, sözüne güvenilir, sır saklayan, birbirleri ile yarenlik duygularıyla bağlı olan, çeşitli meziyetleri bulunan, eğlenmesini bilen, birbirleri ile dayanışma içinde bulunan, büyüklerine karşı saygılı, küçüklerine karşı sevgi gösteren, verilen her türlü görevleri yerine getiren kişilere denir.

Orta Asya Türk kökenli bir folklor geleneği olan yârenlik, değişik adlarla yurt içinde ve yurt dışında yaşayan bir halk kültürü geleneğidir. Bu geleneğin mensubu olan gençler, birbirlerine “yâren” diye hitap ederler. Töre ve törenlerin mevsimi içinde -sıra ile, her gün bir yârenin evinde- sazlı-sözlü olarak oturup eğlendiklerinden dolayı da Akşehir’de bunlara “sıra yârenleri” denir. Sıra yârenlerinin kıdemli ve rütbeli olan yönetim kadrosu; yiğitbaşı, kahyabeyi, yârenağası, bölükbaşı ve çavuştan meydana gelir. Diğer rütbesiz ve kıdemsiz olanlara da sadece yâren denir. (https://www.aksehir.bel.tr/galeri/aksehir_kulturu_ve_gelenekleri/aksehir_sira_yarenleri/)

Yârenlik geleneği, belli sanat ve mesleğe mensup ahlaklı, dürüst, cömert, misafirperver, sır saklamasını bilen ve askerlik hizmetini yapmış, eşdeğer yaş gurupları arasında devam eden bir esnaf teşkilatıdır. Bu kuruluşların mensupları, genelde tek sayılardan ibaret olarak toplanır ve V harfi oturuş düzeninde bir araya gelirler. 17’li, 19’lu, 21’li gruplar bir araya geldiği zaman, yârenler arasından birine, çeşitli hizmetlerin yerine getirilmesi için çavuşluk görevi ilk toplantıda verilir. Geriye eşit sayıda gruplar kalır. Bunlar da dört büyük yönetici (yiğitbaşı, kâhya beyi, yâren ağası, bölükbaşı) ile diğer rütbesiz olan yârenler V oturuş düzeninde, disiplin içerisinde karşı karşıya oturup eğlenirler.

Sıra yârenleri, toplantı ve eğlencelerine sonbaharda başlayıp ilkbaharda Hıdırelleze kadar geceleri bir araya gelirler. Bu sazlı sözlü sohbet ve eğlenceler, genellikle şehir merkezinde ahşap yapılı cumbalı evlerin “hanay” denilen uzun sıra evi salonlarında; kasaba ve köylerde ise “oda” denilen bağımsız mekânlarda yapılır. (Akşehir Sıra Yarenliği, Gelenek ve Göreneklerimiz. Nevzat Gürbüz, 2017, Akşehir Belediyesi yayınları)

Sıra yârenlerinin sohbetlerine sigara ve alkollü içki kullananların, hanımların gelmesi yasaktır. Eti yenmeyen, derisi giyilmeyen hayvanların adının “sözüm yabana” denmeden söylenmesi yâren kanunlarına göre suçtur. Yiğitbaşının yüksek sesle ve belli bir ezgiyle söylediği “okşama” ile başlayan sohbet ve eğlencelerin sonunda yiğitbaşının yönetiminde toplanan “yâren mahkemesi”nde çavuş, bu suçları sohbet esnasında işleyenleri birer birer okur ve yargılama başlar. Yâren mahkemesi kararları kesindir; sonuçlarına itiraz edilmez. Yâren mahkemesinde suçlulara verilen cezalar, genelde maddi, bedeni ve nakdi olarak belirlenir. Mahkemece kesilen nakdi cezaların biriken paraları, eğlence sezonunun bitiminde hep birlikte yenir.

Akşehir sıra yârenleri eğlencelerinin saz heyetinde davul, zurna, kaval, klarnet, bağlama, zilli maşa ve darbuka gibi müzik aletlerinden birkaçı bulundurulur. Bu saz heyetini yârenler bazen kendi aralarından çıkardıkları gibi, bazen de dışarıdan para ile tutabilirler. https://www.konyapedia.com/makale/407/aksehir)

Akşehir Yöresi, halk türküleri ve oyunları bakımından Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde olduğu gibi günümüzde de oldukça zengindir. TRT repertuarına giren Akşehir yöresine ait Konya türküleri bulunmaktadır. Bu türkü ve oyunlar şunlardır: Akşehir'in Dağları, Ay Oğlan, Bir Sabahtan, Bermende Zeybeği, Çapa Yaparım Çapa, Çarşıda Gezen Oğlan, Emmiler, Gedil Zeybeği, Gıcılar, Kadifem Kara, Karanfilsin, Turnalar, Üç Türkoğlu, Yaşsıyan Oyunu, Yaşar Türküsü, Yüz Dirhemdir vb. (https://aksevder.org.tr/aksehir-kulturu)

Akşehir sıra yarenleri gecesi ve muhabbeti geçmişten bugüne insanımızı birbirine bağlayan bir gelenek ve etkinliktir. Bu yönüyle olduğu kadar ve gelecek kuşakların yetişmesi adına da yaşatılması gereken bir kültürel değerdir. Konya’da gerçekleşen barana geceleri ile birlikte Akşehir sıra yarenleri gecesi sivil ve doğal bir araya gelişler halinde yaşatılmalıdır. Bununla birlikte Akşehir belediyesi, Akşehir kaymakamlığı ve ilçe kültür müdürlüğü tarafından desteklenmelidir. Nasrettin hoca şenlikleri gibi sıra yarenleri gecesi de her yıl adına düzenlenen özel programlarla anılmalıdır. Yıl içinde ise her ay veya iki ayda bir gerçekleştirilen Sıra Yarenleri Topluluğu etkinlikleri ile yaşatılmalıdır.

Akşehir Sıra Yarenleri -TRT 2014

https://www.youtube.com/watch?v=5UZ1t8LLsfk